In Front of the Scenes

If you want to taste the cream of reason which is belief in God, listen to the following allegorical story with me.

A gullible person who lived in the early 20th century enters a vegetative state, and wakes up in our time. After he wakes up, his grand grand children takes him home, and a period of memory update begins. They show him several pictures that have been taken throughout the years while he was asleep, and they tell him what had happened in the mean time. As the technology advances through the century, the quality of the pictures shown to the man increases, and at some point, they become color photos. This fact makes him so happy that a smile shines on his face.

Another thing that happens with technology is the motion pictures. Our man watches the videos taken of him, of his loved ones and of his relatives. Enjoying them for hours in a row sometimes, he tries to update himself with his own history. Sometimes, he cries for the death of his loved ones and also having missed good moments with them; and sometimes he laughs at joyful moments.

But throughout all those days, one thing escapes the attention of everyone, including the man himself. Since no one from his time is present, and since no real life situation has happened since his recovery, and also because he is treated with respect due to his old age, his gullibility goes unnoticed.

After few months of treatment and intensive care, he recovers a normal life, albeit in an old age. To celebrate his recovery, his grand grand children take him to a theater, and they watch a movie together. Facing such a thing for the first time, the man's mind blows out with awe and bewilderment at the same time.

When they get back home, a discussion bursts between him and the grand grand children. Being an older person and haven't spoken for almost a century, he goes into a lengthy account of his experience:

It is so difficult for me to understand this. They have these people in real life, and it so happens that there are cameras to record their life, like those you showed me of our past relatives. And those people in the motion picture don't seem to be bothered by the presence of the cameras, they argue and shout, they allow the recording of their dirty moments, and even they expose their love affairs. And worst, when there is a criminal situation, the cameramen do not interfere with the people to prevent the evil. What's more, how come those serendipitous occurrences repeatedly happen in the lives of the same people? I mean, it can happen once or twice in a life time of a person. And and... Yes, how is it possible that a man would allow another to hit himself in the face or shoot him to death just for the sake of entertainment? The only explanation I have for these is that these people are like those in the Roman times. For the pleasure of the elite and the public, a few people are expended. After all, human population has increased so much in your time, and disposing of a bunch of them wouldn't make a difference, right! 

Hearing these comments, one of his grandchildren answers:

Grandpa, it is not how you are thinking. None of the actions are really happening. Those are all pretension, and the shooting stuff is staged. It looks like it on the screen, but they are using fake tools. There actually is a film director who organizes all these, and there is a script that tells the actors what to say. So, they are not really sharing their private life nor they really mean what they are saying.

The grandpa listens to these astounded. He promptly blurts:

• What about the car crashes and the explosions?
• Well, those are real but not real.
• What do you mean, real but not real?
• They are actually blowing out a car, that's true. But it is a staged explosion. Nobody is actually hurt!
• That's exactly what I am saying. They are staging things for the entertainment of others. And humans are just another tool in this stage. They are spent under the image of heroism.
• No! No humans are spent. They look like dead, but they are actually not. They are doing their jobs and making money. In fact, the actors are some of the richest and most famous among the people.
• Then show me! Where are they?
• Well, they don't really mix with people much. Only on certain occasions they come out.
• Then, how are you so sure that they are actually not spent during these actions, and that whom you see on those occasions are really them and not an imitation with make-up? Have you shaken hands with them? Have you wiped their faces to ensure there is no fake face?
• No, I haven't touched them myself. And I know that they wear make-up.
• So!?! For all practical purposes, until you prove me otherwise, those motion pictures are the proof of the wickedness of the people of your time, like the cruel Romans. How unfortunate I am to wake up in such a period in history...

Oh my soul and my dear friend! The story is over. Now comes the reality of it. We wake up into this life through birth, and try to make sense of things. But just the intellect does not account for everything that the human heart comprises. Love for the existence and longing for eternity are two foremost of such things. Witnessing injustice, suffering the devastation of beauties and seeing death countless times, human soul seeks an answer from the intellect. But reason can see only within the limits of the seen. Faith is the radiotelescope that can see beyond that limit. Therefore, reason fortified with belief in God has the sharpest vision in existence. And without it, reason becomes a means of suffering. Justice, compassion and eternity are concepts that are born with conscience, and reason is the vehicle of conscience.

An Artistic Perspective on Resurrection

In this blog, I am going to keep my writing to a minimum, because I would like to leave you face to face with an art that speaks for itself.

An artist, as the name implies, is someone who continuously makes art. An artist cannot live without art. If they finish one work, they start another one. If they erase something during an artwork, that is because they want to correct or improve something. This is so, because an artist wants to mirror a beauty that is left ignored or voice a meaning that is otherwise unheard.

With this introduction, I would like to reflect on the Great Artist. He is an artist. How do we know this?

"Indeed, in the creation of the heavens and earth, and the alternation of the night and the day, and the [great] ships which sail through the sea with that which benefits people, and what Allah has sent down from the heavens of rain, giving life thereby to the earth after its lifelessness and dispersing therein every [kind of] moving creature, and [His] directing of the winds and the clouds controlled between the heaven and the earth are signs for a people who use reason."  (Quran 2/164)

"Do you not see that Allah sends down rain from the sky, and We produce thereby fruits of varying colors? And in the mountains are tracts, white and red of varying shades and [some] extremely black. And among people and moving creatures and grazing livestock are various colors similarly." (Quran 35/27-28)

"And how many a sign within the heavens and earth do they pass over while they, therefrom, are turning away." (Quran 12/105)

Really, the art gallery of earth is so vast and full of so many works of art at both macro and micro scales that even if wanted to, we would not be able to grasp its grandeur. Even if we paid close attention, we would fail to appreciate its value and fail to praise its Maker as He deserves. But, we are going to suffice with presenting to that Artist our inability to appreciate Him sufficiently. To do so, dive into the following images:

Between fire and water, behold the beauty of nature, and look in awe at its dwellers that are further works of art:

And all this is taking place silently at a corner of the universe for millions of years. Although we call it "an unknown corner", it certainly is known by hard by its Designer. It must be known by Him, because the enthralling beauty at every corner of the universe at unimaginable scales tells that there is always and always an art on display for those who are patient and dedicated enough to watch it:

"And We have placed within the heaven great stars and have beautified it for the observers." (Quran 15/16)

Now, is it possible that an Artist who loves to make art, who pursues beauty at all scales, who leaves clues to His admirers to continuously watch Him at work, who loves His creation and who makes Himself loved, would leave all of this creation in ruin and not start a new page of art?

Rather, He might display different works of His to sharpen our thirst for new beauties, to energize our hearts and that we burn to meet Him...

And, indeed:

"I wait for the Lord, my whole being waits,
and in his word I put my hope.
I wait for the Lord
more than watchmen wait for the morning,
more than watchmen wait for the morning." (Psalm 130/5-6)

"And those who strive for Us - We will surely guide them to Our ways." (Quran 29/69)

Yorumsuz

Her varlık için bir ömür tayin edilmiştir. Eceli geldiği zaman da artık iş bitmiştir. Yaptığı iyilikler ve kötülüklerle tarih sahnesinden silinir. Arkasından bıraktığı hoş sadalar varsa, hakkında sadaka-i cariye olarak faydası olur inşaallah. Ama eğer arkasından bıraktıkları mazlumların ahları, gaflete düşürülmüş insanların isyanları ise, bunlar da o canlı için sürekli günah kaynağı olacaktır. Çünkü her iki durumda da "sebep olan yapan gibidir" prensibi geçerlidir.

30. Söz Etrafında başlığıyla çıktığım seyahât, 5 Mart 2016'da başladı. Bugüne kadar, bu yazı dahil 20 paylaşım yaptım. Bu paylaşımların hepsini, güncel konulardan uzak, tefekkür eksenli ve imana hizmet güdümlü yazmaya çalıştım. Allah kabul etsin.

Ne var ki ben bir insanım. Düşünen, düşündüklerini paylaşan ve paylaşmanın neticesi olarak tefekkür arkadaşlıkları uman... İşte bu son nokta, çıktığım seyahatte olmadı. Bugüne kadar yazdıklarım neticesinde bir tane bile yorum gelmedi. Böyle olunca da, kendi iman ve tefekkür dünyam itibariyle yalnızlığa hapsedilmiş oldum. 

Şu an yazdığım bu kısa not, artık farklı bir seyahate çıkacağıma dair kısa bir veda notu. Rabb'imden ümidim, bana hayırhah olacak insanlarla beni buluşturması. Steve Jobs'un Stanford Üniversitesi mezuniyet töreni konuşmasında aktardığı sözden mülhem olarak diyorum ki, "I am hungry and I am foolish". İlim ve hikmete aç bir kalp ve akılla yeni bir serüvene çıkıyorum. 

"Rabbim şüphesiz benimledir, bana yol gösterecektir." (Şuara 62)

80 Terabayt

Bir, bilgi ve iletişim teknolojileri öğretmeninin sınıfında öğrencileri varmış. Her bir öğrenciye sene başında 80 terabaytlık sabit hafıza ve 24 gigabayt RAM içeren bilgisayarlar emanet etmiş. Her bir öğrenci bilgisayarını aldıktan sonra da onlara açıklama yapmış:

"Çocuklar, bu hafızalar şu an boş. Sene sonuna kadar yapacağınız aktivitelerde oluşturacağınız dosyalar, araştırmalardan edineceğiniz arşiv belgeleri ve başka işinize yarayacak her tür programı depolamak için kullanabilirsiniz. Sene sonunda, her birinizin bilgisayarını teker teker inceleyeceğim ve içeriğin kalitesine göre notlandıracağım."

 Bu açıklamalardan sonra da öğrencilere bir görev listesi dağıtılmış. Bu görevler, hafta hafta, ay ay düzenlenmişmiş.

Sınıftaki öğrencilerden bir kısmı, eline bilgisayar geçer geçmez hemen oyun istelerini açıp öğretmenin ne dediğine hiç kulak vermemiş. Ellerine gelen görev listesini de kağıttan uçak yapıp birbirlerine atmak için kullanmışlar. Oyunlardan sıkılınca film sitelerine girmişler, eve gidince seyretmek için, okulun hızlı internet imkanını da kullanarak bol bol film indirmişler.

Diğer kısım öğrenciler ise, bilgisayar denen aletin önemini düşünerek dikkatli davranmışlar. Öğretmenlerinin açıklamalarını dinlemişler. Sonra da her hafta gereken görevleri yerine getirmişler. Görevleri bitirdikten sonra da arta kalan zamanda onlar da eğlencelerini ihmal etmemişler. Böylece yeni kabiliyetler edinerek, meslek icra edebilme seviyesine gelmişler.

Sene sonuna bir ay kala, bu ikinci gruptakiler ilk gruptakilere demişler ki:

"Arkadaşlar, bakın sene sonu geliyor. Şu kalan az zamanınızda hiç olmazsa faydalı şeyler yapın. Bizdeki görev listelerini sizinle paylaşalım, size yardımcı da olalım, gelin hep beraber başarıyla dersi geçelim."

Bu uyarı ve davet üzerine diğer gruptakilerden bazıları aklını başına almış ve disiplinli ve çalışkan gruba katılmış. Geriye kalanlar ise demişler ki:

"Bizim çalışmamıza öğretmenin ne ihtiyacı var ki? Hazır vakit varken eğlenmenize bakın. Yazın bir sürü boş vaktiniz olur zaten. Öğreneceklerinizi o zaman da öğrenebilirsiniz."

Derken sene sonu gelmiş. Öğretmen, bilgisayarları toplamış ve görevlerini tam yapan ilk grubu iftiharla ödüllendirmiş. Aklını başına alıp eksik de olsa bir şeyler yapan ikinci grubu da takdir etmiş. Bu başarılı öğrenciler evlerine döndüklerinde, aileleri tarafından da sevinçle kucaklanmış. Eline verilen imkanları film izleyip oyun oynamakla geçiren üçüncü grubu ise, öğretmenleri hem azarlamış hem de sınıfta bırakmış. Başarısız olan öğrenciler evlerine döndüklerinde, ailelerinden de bir sürü azar işitmişler. Onları daha önce eğlendirip güldüren filmler ve oyunlar hiç bir fayda etmemiş. Üstelik, yazın, diğer başarılı arkadaşları iyi işler bulup para kazanırken onlar güvenilir olmadıkları için işsiz kalmışlar, kimse de yüzlerine gülmemiş.

İşte dünya hayatı, böyle 24 saatlik birimlerden oluşan 80 yıllık bir tecrübedir. İnsana, kendi faydasına olması için alemlerin Rabbi tarafından verilmiş görevler, yani ibadetler vardır. Bunları dinleyen ve uygulayanlar, hikayedeki başarılı öğrenciler gibi cennetle ödüllendirilecektir. Kendilerine verilen benzersiz imkanları israf edenler ise, zevk düşkünlükleri ve tembelliklerinden dolayı acı bir mahrumiyet içinde kalacaklardır.

(Dördüncü Söz'den mülhem)

Allah'ın (CC) Zatı Hakkındaki Sorular Üzerine - 2

Soru: Allah insanları yaratmadan önce kimin cennete kimin cehenneme gideceğini biliyordu. O zaman, cehenneme giden insanları bile bile yaratması sadistçe değil mi?

İmana yönelik sorulardan bazıları mantık kökenli olmasına karşın bazısı da hissi kökenli olabiliyor. Bu soruda olduğu gibi, insanın kerim yaratılması (İsra 70) nedeniyle sahip olduğu hissi hassasiyetleri baz alarak, aklı gölgede bırakıcı sorular gelebiliyor. Şimdi basamak basamak düşünelim.

Öncelikle bu soruyu soran kişi Allah'a inanıyor mu inanmıyor mu? Eğer inanmıyorsa, olmayan bir varlığın sadist olup olmamasını tartışmaya gerek yok. Eğer Allah'a inanıyorsa, o zaman bu soru, yukarıda da izah edildiği gibi, merhamet hislerinin kabarması neticesinde ortaya çıkan bir "mantıksal kısa devre" oluyor. Bunun nasıl olduğunu birazdan aşağıda açıklayacağım. Fakat şimdilik en azından şu söylenebilir: eğer Allah'a inanan bir insan bu şekilde bir takım sorgulamalar yapıyorsa, düşünüyor demektir, tefekkür ediyor demektir, ki bu da en önemli ibadetler arasındadır.

İkinci olarak, zaman dediğimiz şey, biz insanlar için geçerli. "Allah insanları yaratmadan önce" dediğimizde, sanki Allah'ın Kendisi de zamana tâbiymiş gibi bir hava oluşuyor. Sanki, "önce bir tasarım yapıldı, şunlar cennetlik olsun şunlar cehennemlik olsun dendi, sonra yaratılış gerçekleşti". Halbuki öyle bir durum yok. Allah için geçmiş, şimdi ve gelecek hep aynı. Fakat olayları bir zaman sırası içinde algılayan bizleriz. Ondan dolayı da geçmişe ait üzüntüler, acıma ve pişmanlıklar duyarız ki olanlardan ders çıkartıp gelecekte tekrar etmeyelim. Şimdi, Allah'ın bizim içimize koyduğu bu "doğruyu arama ve bulma" pusulaları (acıma, üzüntü, pişmanlık), Kendisi'ni kapsayıcı olamaz, çünkü doğruyu arayıp bulma gibi bir durum O'nun için söz konusu değildir.

Üçüncüsü, neyin iyi neyin kötü olduğunun da göreceli olduğunu  unutmamak gerekiyor. Mesela, hasta olmayı kötü gören bizleriz. Biyolojik olarak bizim hastalığımız, sayısız bakteri ve virüs için "bayram" niteliği taşıyor. Daha sonra biz ilaç kullanıp da o canlılardan temizlendiğimizde, biz mutlu oluyoruz, onlar üzülüyor. Şimdi, o bakteri ve virüsleri öldüreceğini bile bile ilaç kullandığımızda sadist mi oluyoruz? Bir başka örnek, et yemek için hayvanları kesiyoruz. Tabiattaki başka canlılarda diğerlerini yiyerek besleniyor. Böyle dengeli bir döngü var. En nihayetinde insan da öldüğü zaman, bakterilere, vs. yem oluyor. Fakat bu durum, hiç bir canlıyı sadist yapmıyor. Bu örneklerle anlatmak istediğim mesele şu ki, kullandığımız her kavramın kendine göre bir "doğru kullanım" yolu var ve onun dışına çıkınca saçmalanmış oluyor.

Dördüncü olarak, insan, Allah'ın sıfatlarına ayna olarak yaratıldığı için, kendimizde gözlemlediğimiz özellikleri kullanarak Yaratıcımızı tanırız. Kendimizdeki adaleti görüp, O'nun da adaletli olduğunu anlarız. Kendimizde merhamet görür, Onun rahmetini anlarız. Kendimizdeki sanata bakar, O'nun sanatkarlığını anlarız, vb. Fakat aynı mantık şu şekilde olursa saçmalamış oluruz: "ben hırsız olduğuma göre Allah da ..." veya "insanlar sadist olabildiğine göre Allah da...". Bunlar, insanlar için oluşturulmuş imtihan sınırlarının dışına çıkılmasını resmeden ve içinde adaletsizlikler, merhametsizlikler barındıran durumlar olup bizi bağlar. Allah'ı değil. ( bkz. Allah'ın bütün isimlerine iman.)

Beşincisi, sadist denilince, kurbanı üzerinde belirli seviyede kontrol ve güç sahibi olan ve haksız uygulamalar yapan bir kişi canlanır kafamızda. Arabasını sürerken cep telefonu kullandığı için bir çocuğa çarpıp onun ölümüne neden olan kişinin cezalandırılmasını isteyen bir anne, sadist midir? Aynı şekilde, insanlar, cehenneme gideceklerse, bu durduk yere değil. Onların bu dünyada yaptıklarının adil karşılığı öyle olduğu için öyle. Yoksa adalet olmaz.

Altıncısı, kaderde ilmî olarak yazılanlar, biz öyle yapacağımız için yazılı. Öyle yazıldığı için biz öyle yapmıyoruz. Dolayısıyla da o zulümleri işleyen insanlar, hür iradeleriyle işliyorlar ve cezayı hakediyorlar.

Yedincisi, şekilci din anlayışında cennet ve cehennem de formüle edilmiş olup pek çok insanın cehenneme gideceği gibi bir algı oluşmuş. Allah'ın merhameti ve affı, bizimkinden sonsuz kat daha fazla. Kimsenin iç dünyasını veya gelecek hayatında ne yapacağını biz bilemeyiz. Ama Allah bilir. Kalbinin derinliklerinde kalmış ama farklı nedenlerle dışarıya yansımamış iman özünü biz göremeyiz. Ama Allah görür. Yanlışlığı kesin olan bir şey varsa, o da Allah'ın rahmetinden ümit kesmektir:

"Çünkü kâfirler topluluğundan başkası Allah’ın rahmetinden ümidini kesmez." (Yusuf 87)

Üstelik, insanoğlunun sonsuzluk arzusuna mutlaka cevap veren Halık, onun Rabb'iyle görüşme isteğini de cevapsız bırakmayacaktır.  Kuran ayetlerinden (Müminun 105-115) anlaşılacağı üzere, her ne kadar cennet ehlininki gibi olmasa da, cehennem ehli de Allah ile sohbet edecektir.
Yani cehennemde de Allah'ın rahmetinin eserleri görülecektir.

Hz Muhammed'in Farkedilmeyen Bir Mucizesi

Mucize dendiğinde, bir insanın kendi başına yapması imkansız olan bir şeyin, o anda herkesin gözü önünde gerçekleşmesi anlaşılır. Dînî terminolojide, mucizenin Allah tarafından peygambere verilen ve onun vazifeli oluşunu onaylama manası taşıyan bir olgu olduğu belirtilir. Ne var ki, geçen iki cümlede söylenenler, aslında birbiriyle göbek bağıyla bağlı değildir. Yani, bir insan peygamber olmadığı halde olağanüstü şeyler yapabilir, ki bunlar ya sihir ya illüzyon ya da teknolojiyle mümkündür. Benim asıl odaklanmak istediğim, ikinci seçenek: Mucize olduğu halde hemen o anda veya kısa sürede gerçekleşmeyen ama insanlığın geneline bakıldığında da benzerine çok rastlanmayan şeyler.

Bu meyanda, İngilizce'de peygamberlik manasına kullanılan iki kelimeden biri olan prophet, "geleceğe dair doğru haber veren" manası taşır. Dolayısıyla, geleceğe dair böyle bir bildirim, yapıldığı tarihteki insanlara değil, gerçekleştiği tarihteki insanlara bir ayet, bir işaret özelliği taşır. Hz Muhammed SAV'in İran'ın fethi, İstanbul'un fethi, Kıbrıs'ın fethi, geniş çaplı güvenlik ve zenginlik ortamının geleceğine dair bildirimleri bu kategoride görülebilir. Ne var ki benim bahsetmek istediğim konu, zaten herkese malum olan bu haberler (prophecy) değil!

İnsanlık tarihine bakıldığında, insanların pek çok defa putperestliğe, paganlığa döndüğü görülür. Bu dönüşün altında yatan psikolojik nedenler ve bunların nasıl hayra yöneltilebileceğiyle ilgili daha önce konuşmuştuk. Şimdi bahsetmek istediğim mucizevi nokta, böyle bir putlaştırma hadisesinin, Hz Muhammed özelinde gerçekleşmemiş olmasıdır.

Bildiğimiz geçmiş itibariyle Hz İsa AS insanlar tarafından (fonksiyonel olarak) putlaştırılmıştır. Hz Ali RA, bizzat hadislerde haber verildiği üzere bir takım insanlar tarafından putlaştırılmıştır. Zamanımıza yaklaştıkça sürekli olarak bir takım dinî, siyasî, askerî liderler, takipçileri tarafından putlaştırılmıştır. Bu ifadeyi ağır bulabilirsiniz. O yüzden putlaştırma derken ne kastediyoruz, biraz açalım.

O kişinin sözleri ve düşünceleri, Allah tarafından bir bildirim olmadığı halde, doğrunun ve yanlışın ölçüsü haline geliyorsa, o kişiyi takip edenler cennetin varisleri veya sırat-ı müstakimin yolcuları kabul edilip diğerleri cehennemlik veya sapıklıkla itham ediliyorsa, bu iddia, düşünce ve değeryargıları sadece düşünce ve söylem seviyesinde kalmayıp somut fitnelere (insan öldürme, hırsızlık, işkence, psikolojik baskı, vs.) dönüşüyorsa, o zaman bahsedilen liderin putlaştırıldığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ki bu durum, o liderin kendi rağmına bile gerçekleşiyor olabilir. Yani o kişi böyle bir şeyi açıkça reddetmesine ve lanetlemesine rağmen onun takipçisi olduğunu iddia eden insanlar, böyle bir fonksiyonel putperestliğe gömülüyorlardır. Öte yandan eğer o lider bu yapılanları bizzat kendi de onaylıyor ve tavsiye ediyorsa, o zaman o da kendi kendini putlaştırmıştır denebilir.

Günümüze baktığımızda, İslam adına radikal işlere girişen ve böylece fitne kaynağı olan gruplar vardır. Bu kişiler, dikkat edilirse, sorgusuz bir şekilde bir liderin öncülüğünde (filtresinde) Kuran ve sünneti kullanırlar. Böyle olunca da, bizzat ayette işaret edilen, "heveslerini kitabına uydurma işini" gerçekleştirmiş olurlar.

"Kendi nefsinin arzusunu kendisine ilâh edineni gördün mü? Ona sen mi vekil olacaksın?" (Furkan 43)

"Şimdi sen, kendi hevasını ilah edinen ve Allah'ın bir ilim üzere kendisini saptırdığı, kulağı ve kalbini mühürlediği ve gözü üstüne bir perde çektiği kimseyi gördün mü? Artık Allah'tan sonra ona kim hidayet verecektir? Yine de öğüt alıp-düşünmüyor musunuz?" (Casiye 43)

"Kalplerinde bir eğrilik olanlar, fitne çıkarmak ve onun olmadık yorumlarını yapmak için müteşabih âyetlerinin ardına düşerler. Oysa onun gerçek manasını ancak Allah bilir. İlimde derinleşmiş olanlar, “Ona inandık, hepsi Rabbimiz katındandır” derler. (Bu inceliği) ancak akıl sahipleri düşünüp anlar.(Onlar şöyle yakarırlar): “Rabbimiz! Bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme. Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşedensin.” " (Ali İmran 7-8) 

Yukarıda alıntıladığım Ali İmran suresindeki ayetlerde altı çizilen bir nokta, akıl sahipleri (ul-ul elbab) olarak nitelenen kişilerin, kendi yorumlarını standart olarak dayatmayıp farklı yorumlara açık kalmalarıdır. Yani Kuran'ı ve sünneti bütünlüğüyle rehber alan insanlar, aralarında görüş ayrılıklarına düşseler bile belirli bir görüşü, kişiyi putlaştırmaktan veya radikalleşmekten uzaktırlar. Hz Muhammed AS'ın farkedilmeyen mucizesi de bu noktada belirginleşiyor zaten. 

O, her yönüyle büyük bir lider, büyük bir rehber olmasına rağmen putlaştırılamamıştır. Çünkü ona iman etmek, ona bağlanmak, Kuran ve sünneti bütünlüğü içerisinde ele almayı gerektirir. Hatta, gerektirmenin ötesinde mecbur kılar; ki biraz bu konuda okuma, inceleme yapanlar bunu tasdik edecektir. İşte böyle bir bütünlüğü baz alan insanlar, peygamberin insanlardan bir insan olduğunu, ama seçilmiş ve desteklenmiş bir insan olduğunu görürler. Böylece, asıl mabud olan Allah'a aracısız yönelirler. 

Belirli bir liderin filtreliğine kayıtsız şartsız bağlananlar ise, Kuran ve sünneti bütünlüğünden çıkartırlar ve farkında olmadan putlaştırma yoluna girmiş olurlar.  Her yerde Allah'ı anlatacaklarına, her fırsatta peygamberin güzel ahlakına ayna olacaklarına, sürekli kendi liderlerini veya kendi eserlerini, başarılarını nazarlara verirler. Allah'ın onayı yerine insanların onayını kıble edinirler; her işlerini, insanların onay ve takdiri eksenli yaparlar.

Bu noktadaki orta yol ise, yine Hz Muhammed ve onun arkadaşları arasındaki etkileşimlerden bulunabilir. Mesela, vahiyle açıkça bildirilmemiş hususlarda sürekli bir istişare zemini aranmıştır. Ne peygamber "ben peygamberim, benim dediğim olur" şeklinde bir kibire girmiştir ne de sahabeler "onun her dediği vahiy seviyesinde teslimiyet gerektirir" şeklinde bir putlaştırmaya gitmişlerdir. Bu dengenin kurulması için de, Efendimiz'in hayatı sırasında pek çok defa onun insanlığını öne çıkaran hadiseler olmuştur; vahiyle müeyyed olmadığı durumlardaki tavır ve sözlerinin analize açık olduğunun altı çizilmiştir. Böylece de, sünneti bütünüyle kabul eden insanlar hem peygamberi putlaştırmaktan hem de bir şekilde radikalleşmekten uzak kalmışlardır. Ki zaten o bütünlüğü kaçıranlar da, o bütünlüğe engel olan kişiyi putlaştırmışlardır. Böylece Hz Muhammed'in kimliği, bu bağlamda tertemiz kalmıştır.

Allah'ım, dünya ve ahiret hayatında saadetin rehberi olan, aramızdan seçtiğin kulun Muhammed'i, bizim iyiliklerimizle sevindir, istikametimizle onurlandır, sefaletimizle üzme, hatalarımızla utandırma. Amin.

Tabletli Genç

Bir varmış bir yokmuş. Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, pireler berber iken develer tellal iken, ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken bir ailenin iki çocuğu varmış. Bunlardan biri, henüz çocukluktan çıkıyorken diğeri, hayata atılmaya yaklaşıyormuş. Ebeveynler, bu çocuklarının iyi yetişmeleri için onlara arasıra kendi yaşlarına uygun sorumluluklar veriyorlarmış. Sorumluluklarını yerine getirdiklerinde de, ellerinden geldiğince onları mükafatlandırıyorlarmış. Ama tersi de söz konusuymuş. Yani kasıtlı ihmal veya tembellik edip elinden gelenin en iyisini yapmama gibi durumlarda da cezalandırıyorlarmış.

Böyle günlerden bir gün, anne-babaları bu çocuklara birer tablet almış. Tabi ki büyük olana, kendi yaşına göre, küçük olana da kendi yaşına göre. Küçük olana demişler ki: "al bununla resim çiz, oyun oyna, çocuk şarkıları dinle, yeni şeyler oku-öğren". Küçük de kendinden beklendiği gibi resim çizmiş, oyun oynamış, çocuk şarkıları dinlemiş. Hatta, yabancı dildeki çocuk şarkılarını da dinleyip-söylerken yeni bir dil öğrenmeye başlamış. Bu durumu gören anne-baba çok sevinmişler.

Kendisine çok daha üstün donanımlı bir tablet alınan genç ise, küçük kardeşinin eğlenmesine heves ederek gerek evde kendi başına gerekse dışarıda arkadaşlarıyla tablet oyunları oynamış, onlarla sohbet etmiş, fotoğraf çekip paylaşmış, filmler izlemiş. Bir süre sonra gözleri bozulmaya başladığı için gözlük takması gerekmiş. Dahası, dikkatini toparlayamaz hale geldiği için derslerde dikkati dağılmaya başlamış ve anlatılanları dinleyememiş, sınav notları da düşmüş. Anne-babası kendisine nasihat ettiğinde de "siz beni sevmiyorsunuz, eğlenmeme fırsat vermiyorsunuz, size ne zararım var ki" diyormuş.

Şimdi, az biraz aklı olan anlar ki, küçük çocuğa alınan tabletle bütük çocuğa alınan tablet, aynı şekilde kullanılsın diye değil. Her bir çocuğun kendi yaşından beklenen gelişim seviyesine göre hem eğlenmesi hem de kendini geliştirmesi ve yaratıcı bir şeyler ortaya koyması için bu teknoloji onların hizmetine sunulmuş. Büyük olan çocuğun, kendini küçük kardeşiyle bir tutup sanki hayatının sonuna kadar oyun oynayabilecekmiş gibi davranması ve kendine verilenleri böylece israf etmesi, elindekilerin geri alınmasını ve kaçırdığı fırsatlardan dolayı zorluklara düçar olmasını netice verecektir.

Aynen öyle de kendisine verilen kabiliyetler itibariyle dünyadaki bütün canlı ve cansız varlıklara hakimiyet noktasında olan insanın, sadece karnını doyurmaya, cinsel dürtülerini takip etmeye ve iyi vakit geçirmeye odaklanması, kendisini hayvan seviyesinde tutması demektir. Bu da, ona verilen sayısız kabiliyet ve sınırsız hakimiyetin bir gün elinden alınmasını ve kaçırdığı fırsatlardan dolayı da zorluklara düçar olmasını netice verecektir.

Not: Onbirinci Söz'den mülhem.

Sebepler Perdesini Koruma Edebi

"Evet, izzet ve azamet ister ki, esbab perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celâl ister ki, esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikîden." (Lemalar, Said Nursi)

Koruma kelimesi, aslında iki farklı manayı içermekte. İngilizce'de conservation ve protection şeklinde ifade edilen bu manalara kısaca bakalım. Conservation, enerjinin korunumu kavramında geçtiği üzere, var olan bir şeyin olduğu gibi devam etmesi manasına gelir. Protection ise bir şeyi, onu yok edecek tehditlerden uzak tutmak manasına kullanılır; çevre koruma kavramında olduğu üzere. Şimdi bu nüanslar üzerinden, sebepler perdesinin korunmasıyla ilgili iki farklı edebi inceleyelim.

Öncelikle sebepler perdesi ne demektir? Yediğimiz yemeği düşünelim. Bunu bize kim veriyor? Doğa mı Allah mı? Evet Allah veriyor ama O'nu göremediğimiz için, ve belki bir açıdan da görmememiz için, önümüzde doğa var. İşte bu noktada bizimle Allah arasında, yemeklerimizin "varlık sebebi" görüntüsü taşıyan doğa, bir perde oluyor; sebepler perdesinden bir perde. Akıl ve kalp gözüyle Allah'ı bilen bir insan için bu perde, sinema perdesi gibi, Allah'ın isimlerinin tecellilerinin görnmesi ve böylece Allah'ın tanınması için önemli bir görevi görüyor (Yirmibeşinci Söz).

İnsan gözünün göremediği pek çok şey var, ve Allah'ı göremiyor olmamızı anlayabiliriz. Ama neden görmememiz gerekiyor? Bunun hemen iki nedeni sıralanabilir. Birincisi, imtihan sırrının kaybolmaması (Yirmidördüncü Söz). Yani, eğer herkes Allah'ı görse, o zaman bu dünya hayatı imtihan olmaktan çıkardı. İkinci olarak, insan aklının görüşü zaman ve mekanla sınırlı olduğu için ve bazen de benmerkezlilikten kurtulamadığı için bir takım tabiat hadiseleri ve hayatın içindeki bazı olayları, ilk bakışta çirkin görebilir. Her ne kadar uzun vadede onların arkasındaki hikmet ve güzellikler ortaya çıkacak olsa da, o ana kadar oluşacak şikayetlere hedef olacak ve insanları, Allah'ın yaratmasını eleştirir hale düşmekten kurtaracak bir perdeye ihtiyaç vardır (Meyve Risalesi). Dolayısıyla, bir sel felaketinde oluşan zararlardan şikayet eden insanlar karşılarında, değişen iklimi ve bu değişimi farkettikleri halde önlem almayan kendilerini, doğal olarak sulak alan olan yerlerde burunlarının dikine giderek ev yapmalarını, şehir altyapısı düzenlemelerini ihlal eden yetkilileri, vs. göreceklerdir.

Modern bilim çevrelerinde, "God of the gaps" diye bir tabir vardır. Bu görüşe göre, tanrının varlığının bilimsel olarak ispatlanması için, sebepler zincirinde bilimle açıklayamadığımız bazı boşluklar tespit etmemiz gerekiyor ki, onları tanrının yaptığını düşünebilelim. Fakat bu söylemin kökünde ciddi sorunlar vardır. Öncelikle, bilimsel olarak incelenebilen şeyleri Allah'ın irade ve yaratması haricinde kabul ederek daha baştan, insan iradesini ve evreni Allah'a denk tutmaktadır. Yani, kerameti kendinden menkul evliya konumuna düşmektedirler. İkinci olarak, Kuran'da, bu söylemin boşa çıkacağı açıkça belirtilmektedir; yani bir boşluk bulunamayacağı:

"Yine O, yedi kat göğü birbiriyle tam bir uyum içinde yarattı. Rahmân’ın yaratmasında bir boşluk, bir düzensizlik görmezsin. Çevir gözünü bir bak, bir kusur, bir çatlaklık görür müsün? Sonra tekrar tekrar gözünü çevir de bak; gözün sana, (Allah’ın yaratmasının ihtişamı karşısında) hakir olarak (O’nun yaratmasında hiçbir kusur bulamamanın ezikliği ve bitkinliği içinde) geri dönecektir." (Mülk 3-4)

Şimdi, buraya kadar anlatılanları düşünürsek, sebepler perdesini koyanın bizzat Allah olduğu ve onun kaldırılmasının da doğru olmadığı ortaya çıkıyor. Bununla beraber, x ışınlarının nüfuz kabiliyetinin katı perdelerden etkilenmediği gibi, sebepler perdesinden etkilenmeyecek akıl ve kalp gözleri ile Allah'ı görmek gerektiği anlaşılıyor. 

O zaman sebepler perdesini korumakla ilgili iki hassasiyet, iki edeb kristalleşiyor. İlki, conservation manasına, sebepler perdesinin gördüğü vazifelere hürmeten kaldırılmaması ve sahiplenilmesi. İkincisi ise, protection manasına, sebepler perdesini kalınlaşmaktan ve Allah'ın görünmesine engel olmaktan, yani putlaşmaktan, korumak.

Buraya kadar anlatılanlar, felsefe ve mantık açısından güzel ama bunların hayatımıza somut yansımaları nasıl olabilir? Günlük yaşantımızda, bu edepler bize nasıl rehberlik edebilir? Eğer iman, insanın aklındaki bir formülden ibaret değilse ve gerçek iman, ete kemiğe bürünmeyi de gerektirirse, bu soruların cevabı olması lazım.

Şimdi şöyle bir örnek üzerinden yolumuzu açmaya çalışalım. Geçimimiz için para kazanmak istiyoruz. Para kazanmak için de birilerinin yanında (devlet/özel) işe giriyoruz; yani bir sebebe ittiba ediyoruz. Herşey yolunda gidiyor ve bizim aylık ödemelerimiz zamanında geliyor. Bu düzenlilik o kadar kanımıza giriyor ki, ondan vazgeçemez hale geliyoruz. Vazgeçilmez ekmek kapımız olarak o işyerini görüyoruz. Hatta bundan dolayı orada icabında etik olmayan, insan haklarına aykırı veya onurumuzu kırıcı şeylere ses çıkarmıyoruz. Bütün bunları ele aldığınızda, her ne kadar biz böyle dile getirmesek de, sebepler perdesini putlaştırdığımız ve onları rızkımızın asıl göndericisi konumuna çıkarttığımız manasına gelir. Halbuki, o perde üzerinden bizim rızkımızı gönderen Allah'tır. Dolayısıyla da hayatta hangi konumda, hangi gelir seviyesinde olursak olalım, Hakk'ın tarafında olmak vazifemizdir, Hakk adına icabında ceketimizi alıp ayrılma cesaretini gösterme sorumluluğumuz vardır. Bunları yapmadığımız zaman hem biz birilerini veya bir şeyleri putlaştırma hastalığına düçar oluruz hem de bizim bu muamelemize muhatap olan kişileri kibir uçurumlarına sürüklemiş oluruz. 

Bu örnekte, protection manasına sebepler perdesinin korunmasının bir uygulamasını gördük. Şimdi, conservation manasına bir örneğe bakalım.

Yine geçimimiz üzerinden gidelim, ama bu sefer diğer uca. Rızkın Allah'tan olduğunu biliyoruz ve hiç bir aracıyı, perdeyi kabul etmiyoruz. Dolayısıyla da kimseyle işbirliği yapmıyoruz. Kendi bildiğimiz tek bir işi yaparak kıt kanaat geçimimizi sürdürmeye çalışıyoruz. Az kazancımızın direk Allah'tan olduğunu biliyor ve rızkımız üzerinden Allah'ın âyan beyan görünmesini arzuluyoruz. İlk bakışta sâfiyâne gözüken bu hal, aslında sebepler perdesinin korunması noktasında bir edepsizlik içermektedir. Edepsizlik mi? Evet, edepsizlik.

Sebepler perdesini ortaya koyan ve onlara riayet edilmesini bize bildiren bizzat alemlerin yaratıcısı Allah CC. Yani, oyunun kuralları konmuş zaten. Bize düşen, oyunu kurallarına göre oynamaktır.

"Ve bu dünya hayatı, oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir." (Ankebut 64)

Yukarıdaki ayetle ilgili olarak hemen belirteyim, oyun ve eğlence kelimeleri ayrı olarak bizzat geçmektedir; yorum vs. değil yani. İkinci olarak, sebepler perdesi üzerinden Rabbimiz'den bir şey istemenin edebini, tabiattan öğrenelim. Nasıl mı?

Fatiha'daki "ihdineSSıraTal müstegıym - bizi dosdoğru yola ilet" ayetinde geçen biz zamirinin açıklaması yapılırken, bütün varlığı içerdiği söylenir. Yani sadece insanlar değil, bütün varlıklar, Allah'tan dosdoğru bir yol, istikametli (karara ermiş) bir yol istemektedir. Dolayısıyla, bu duanın kabul olmuş şeklinin doğada olduğunu öngörmek yanlış olmasa gerektir. Bu bağlamda bir çiçeğe bakarsanız, tohumlarını rüzgara, sulara salar ve mümkün olan her yere ulaşmaya çalışır. Polenlerinin taşınması için onları, böceklerle uyumlu mekanizmalarla donatır. Böylece türünü devam ettirmek için tek yönlü değil, çok yönlü yatırım yapar. Yani sebepler oyununu gayet iyi oynar. "Beni ve herşeyi yaratan Allah, şu bir tane tohumuma mutlaka başarı versin" gibi çaresizlik görünümlü bir dayatmaya girmez. Yani sebepler perdesini, olması gerektiği kalınlıkta çeker. Ne fazla ne az.

O zaman geçimimiz örneğinde bize düşen de, "bildiğimiz tek işi yapıp kıt kanaat geçinmek ve Allah'ı, rızık vermesi üzerinden görünür kılmaya çalışmak" yerine, O'nun celal ve cemaline yaraşır zenginlikte ve güzellikte perdeler dokumalı ve O'ndan rızkımızı öyle istemeliyiz.

Genellersek, sebepler perdesinin varlığının korunması, Allah'ın celal ve cemaline yaraşır perdeler dokumak ve Allah'ın farklı isimlerinin tecellilerini hem kendi üzerimizde hem de çevremizde gözlemleme ve bir tecelli ile yetinmeme şeklinde ifade edilebilir. Sebepler perdesinin kalınlaşmaktan korunması ise, Hakk yolunda risk almak, hiç bir şeyi sıfatlarında O'na eş tutmamak (klasik ifadesiyle şirkten uzak durmak) olarak özetlenebilir. Böylece, hayatın bütün alanlarında bu iki edep, bizlere yol gösterebilir, içinde bulunduğumuz farklı hallerde, Rabbimiz'e karşı takvalı olmamıza yardımcı olabilir.